عرائس البیان فی حقایق القرآن (کتاب) تفسیر عرائس البیان فی حقایق القرآن اثر شیخ المشایخ روزبهان بقلی از اقطاب صوفیه و مشاهیر عرفاء حکیم متاله و دانشمند سده ششم و هفتم و سرسلسله روزبهانیان است. عرائس البیان به شیوه عقاید صوفیان مبتنی بر تاویل‌های عرفانی و در آن، آراء و افکار بزرگان صوفیه و عرفای پیشین جمع‌آوری شده است. این کتاب تفسیری عرفانی و کوتاه و در عین‌حال، جامع و در حد خود کامل و فراگیر است ۱ - معرفی مؤلفتفسیر عرائس البیان فی حقایق القرآن اثر شیخ المشایخ ابومحمد شیرازی، روزبهان بن ابی‌نصر بقلی (۵۲۲ - ۶۰۶ ق) فرزند ابونصر بقلی فسائی شیرازی معروف به شیخ شطاح و صاحب شطحیات از اقطاب صوفیه و مشاهیر عرفاء حکیم متاله است. وی ایرانی تبار و اصلا از مردم دیلم و در فسا متولد گردیده است پس از تکمیل مقدمات خود نزد افاضل علمای شیراز مدت‌ها در کربلا و نجف و شام و حجاز و اسکندریه اقامت داشت. در این ایام بود که با شیخ الاشراق سهروردی هم مباحثه گردید. او سپس شیراز را مسکن دائمی خود قرار داد. و نیز پنجاه سال در مسجد جامع عتیق شیراز به وعظ و سخنرانی پرداخت. ۲ - معرفی کتابتـفسیر مورد بحث در دو مجلد به زبان عربی قدیمی‌ترین تفسیر عرفانی برای قرآن کریم است به شیوه عقاید صوفیان مبتنی بر تاویل‌های عرفانی و در آن، آراء و افکار بزرگان صوفیه و عرفای پیشین جمع‌آوری شده است. تفسیری است عرفانی و کوتاه و در عین‌حال، جامع و در حد خود کامل و فراگیر؛ بـسـیاری از آیات را که در فضائل حضرت علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) و خاندان عصمت و طهارت (علیهم‌السّلام) است با مشرب عرفانی و تصوف خود تاویل و تفسیر نموده است. نسخه کهن از مخطوطات اهدائی سیدمحمد مشکوة به کتابخانه دانشگاه تهران به شماره ۹ ثبت دفتر کتابخانه دانشگاه تهران موجود است. این تفسیر (از آغاز تا پایان) با ذوق عرفانی محض شکل گرفته و در دو مجلد دو دفعه در لکنهو چاپ سنگی گردیده و نیز مفسر آن را در یک جلد به نام نبذة النفائس فی انتخاب العرائس تلخیص نموده است. [۳]
انصاری، عبدالله بن محمد، الانوار فی کشف الاسرار، ج۱، ص۱۶۸.
[۴]
شیرازی، فرصت الدوله، آثار العجم، ص۴۶۱.
[۵]
قلیخان هدایت‌رضا، ریاض الـعـارفـیـن، ص ۱۱۸.
[۷]
جنید شیرازی، ابوالقاسم، شد الازار، ص۲۴۳.
[۸]
شیرازی، محمدمعصوم، طرائق الحقائق، ج۲، ص۶۴۰.
[۱۰]
فسایی، حسن بن حسن، فارسنامه ناصری، ج۲، ص۱۴۷.
[۱۱]
هدایت، رضاقلی، مجمع الفصحاء، ج۲، ص۶۸۰.
[۱۳]
مشار، خان بابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۱، ص۲۹۹.
[۱۴]
درودی، موسی، نخستین مفسران پارسی نویس، ج۱، ص۲۷۸.
۳ - انگیزه نگارشدر مقدمه آن آمده است: از آنجا که کلام الهی را ازلی و از جهت ظاهر و باطن نامحدود یافتم دانستم که کسی را یاری رسیدن به کمال و غایت معانی آن نیست؛ زیرا در حرفی از حروف آن، دریایی از اسرار و انوار نهفته است؛ لذا بر آن شدم تا از این دریاهای بیکران، جرعه‌ای چند از حکمت‌های ازلی و افاضات ابدی بنوشم. سپس به نقل اقوال استادان خود پرداختم و از میان آن اقوال، لطیف‌ترین عبارات و ظریف‌ترین اشاراتی را که به برکت ایشان لطافت و ظرافت یافته بود برگزیدم و نام عرائس البیان فی حقائق القرآن را بر آن نهادم. ۴ - پانویس
۵ - منبعمعرفت، محمدهادی، تفسیر و مفسران، ج۲، ص۴۲۶-۴۲۷. سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاسیر قرن هفتم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۲/۲۹. |